Nowy numer „Karty” 76.

Najnowszy numer „Karty” 76. jest już dostępny!!cut!

 

 

 

Katyń. Koniec nadziei

 

Dziecko patriotyczne

 

Odmowa

 

Okruchy systemu

 

Minimum słów

 

 

 

 

Do numeru została dołączona płyta "Indeks Represjonowanych. Baza danych ofiar represji sowieckich 1939-45", na której znajduje się 184.257 biogramów Polaków i obywateli II Rzeczpospolitej innych narodowości, represjonowanych przez ZSRR. Dane te pochodzą z tomów serii "Indeks Represjonowanych", wydawanej od 1995 roku przez Ośrodek KARTA.

 

• Katyń. Koniec nadziei, Maria Krawczyk

 

Po 17 września 1939 tysiące żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego zostało wziętych do niewoli przez Sowietów – część z nich znalazła się w obozach specjalnych NKWD. Przez taki obóz
w Kozielsku przeszło w sumie około 6 tysięcy Polaków. Wśród jeńców przeważali oficerowie rezerwy: urzędnicy, nauczyciele, inżynierowie, lekarze – elita społeczeństwa, która stanowiła potencjalnie największą przeszkodę na drodze do zsowietyzowania podbitej Polski.

Pierwsi jeńcy trafili do Kozielska 2 listopada 1939, pierwszy transport śmierci wyruszył z obozu do Lasu Katyńskiego pod Smoleńskiem 3 kwietnia 1940. Tuż przed egzekucją Sowieci zabierali jeńcom jedynie ocalone dotąd kosztowności, nie zważając – pewni bezkarności swojego czynu – na luźne notatki, kalendarzyki, dokumenty czy listy. Te odkopano wraz z ciałami podczas ekshumacji w 1943 roku, po odkryciu zbrodni przez Niemców. Utworzyły one zbiór opracowany jeszcze w czasie wojny przez krakowski zespół pod kierunkiem dr. Jana Robla. Wybór z tych wydobytych z ziemi katyńskiej zapisów przedstawiamy w formie zbiorowego dziennika.

Do tekstu zostały dołączone biogramy autorów oraz tekst Tomasza Dziedzica o historii dokumentów z Archiwum Robla.

 

• Dziecko patriotyczne, Zbigniew Lubieniecki

 

„Dzisiaj zacząłem pisać coś w rodzaju pamiętnika. Podobno czynność ta – w dzisiejszych czasach – nie należy do najbezpieczniejszych. Za jedno zbędne słowo odpokutować może nie tylko autor. Dlaczego więc piszę? Powiedzmy, że przez przekorę – mam przecież dopiero siedemnaście lat. W tym wieku podobno wolno być przekornym.” (Dębno Lubuskie, 26 października 1947)

Wspomnienia Zbigniewa Lubienieckiego – który już jako dziewięciolatek wziął do ręki broń, by zabić – powstawały na podstawie wcześniejszych notatek robionych na bieżąco dwa lata po zakończeniu wojny. Dotknęła ona boleśnie całą jego najbliższą rodzinę. Ojciec Autora, Michał Lubieniecki, był komendantem placówki Straży Granicznej w Leśnicy Pienińskiej. Podczas kampanii wrześnio­wej trafił do niewoli sowieckiej, został zabity w 1940 roku.

Zbigniew Lubieniecki, po dramatycznej wędrówce wraz z matką i trzema siostrami we wrześniu–październiku 1939 z Pienin na Wileńszczyznę, został deportowany w 1940 roku do obwodu archangielskiego.

• Odmowa, Irena Nieciengiewicz

 

Przedstawiamy historię córki zarządcy majątku na Wołyniu, który w grudniu 1939 został aresztowany przez Sowietów i zamordowany. Jego rodzinę zaś deportowano 12/13 kwietnia 1940 do Kazachstanu. W 1943 roku Irena Nieciengiewicz trafiła do łagru w wyniku szeroko zakrojonej akcji władz Związku Radzieckiego, które chciały zmusić polskich obywateli do przyjęcia obywatelstwa sowieckiego – co mogło oznaczać pozostanie w ZSRR na zawsze.

• Okruchy systemu, Wiktor Eugeniusz Nowakowski

 

Wiktor Eugeniusz Nowakowski – przedwojenny działacz niepodległościowy, harcerski, od 1938 roku starosta w Łasku, w czasie II wojny światowej członek do Delegatury Rządu na miasto Warszawę, uczestnik powstania warszawskiego – pisanie dzienników roz­poczynał kilkakrotnie, ale zachowały się jedynie jego zapisy z lat 1951–68.

Po wojnie Autorem interesowała się bezpieka, był wielokrotnie przesłuchiwany, lecz nie aresztowano go – jako jedyny przedwojenny starosta pozostał na wolności, praw­dopodobnie ze względu na inwalidztwo. Nie przeszkadzało mu ono w intensywnej działalności społecznej
i ożywionym życiu towarzyskim, między innymi w środo­wisku artystycznym.

W dzienniku opisywał swoją pracę, czas wolny spędza­ny ze znajomymi przy kawiarnianym stoliku czy w teatrach, zamieszczał recenzje artykułów praso­wych, książek, filmów. Dużo miejsca poświęcał na ocenę sytuacji politycznej, wspominając przy tym II Rzeczpospolitą i porównując nowe ze starym.

• Minimum słów, Agata Bujnowska, Joanna Łuba

 

W drugiej połowie lat 50. ogniskami twórczej wolności często były nie­oficjalne i półoficjalne przestrzenie. W mieszkaniach i pracowniach arty­stów prezentowano dzieła, jednak przede wszystkim toczono dyskusje, które dawały impuls do ich tworzenia. Dziedziny sztuki przenikały się – plastyka wpływała na teatr, poezja na muzykę... Efekty tej twórczości, czę­sto hermetycznej, zwykle docierały do wąskiego kręgu. Pozbawiona finanso­wego i instytucjonalnego zaplecza ze strony państwa, wyrastała z energii sil­nych osobowości. Miron Białoszewski w Warszawie i Tadeusz Kantor w Krako­wie tworzyli awangardowe teatry, Ma­rian Bogusz prowadził najważniejszą ­dla niezależnej plastyki Galerię Krzywe Koło, Leopold Tyrmand przyczynił się do zaistnienia w przestrzeni publicz­nej jazzu. Do tego kręgu należała wy­bitna fotografka Irena Jarosińska – bra­ła udział w dyskusjach i wystawach, udostępniała swoją pracownię arty­stom do prezentacji ich sztuki, wresz­cie – utrwalała ten niezależny świat na swoich fotografiach.

Prezentujemy wybór fotografii, któ­re znajdą się w albumie Jaro­sińska: pismo obrazkowe. W listopa­dzie 2013, nakładem Ośrodka KARTA, po raz pierwszy ukaże się tak obszer­na prezentacja spuścizny, znajdują­cej się w naszym Archiwum Fotografii. Teksty towarzyszące zdjęciom wybra­ła Agnieszka Dębska.

 

Ponadto w numerze:

 

•  Pistolet, Agnieszka Dębska

Sprawa pracownika „Społem” w Wieluniu, który okradł siebie (1948)

 

•  Indeks Represjonowanych, Zbigniew Gluza

Podsumowanie 25 lat projektu, który w maju 2013 został przekazany przez Ośrodek KARTA Instytutowi Pamięci Narodowej

 

•  AS wileński, Jan Sienkiewicz

Historia powstania społecznego „Archiwum Wileńskiego”, założonego przez niezależnego dziennikarza, Polaka mieszkającego w Wilnie

 

• Obrazy z CATL-i, Małgorzata Kudosz

Prezentacja wybranych archiwaliów z Hrubieszowa, Sępólna Krajeńskiego, Kuślina i Braniewa, pozyskanych w projekcie Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej, prowadzonym przez Ośrodek KARTA

•  „Polacy−Sąsiedzi po II wojnie: przeciw sobie, obok siebie, razem...”

Komunikat Jury XVII edycji konkursu „Historia Bliska”

 

 

 

 

Do numeru została dołączona płyta "Indeks Represjonowanych. Baza danych ofiar represji sowieckich 1939-45", na której znajduje się 184.257 biogramów Polaków i obywateli II Rzeczpospolitej innych narodowości, represjonowanych przez ZSRR. Dane te pochodzą z tomów serii "Indeks Represjonowanych", wydawanej od 1995 roku przez Ośrodek KARTA.