Oddziaływanie zadośćuczynień

Projekt „Oddziaływanie zadośćuczynień” to pierwszy akademicki projekt analizujący historię oddziaływania świadczeń wypłaconych przez Niemcy za nazistowskie zbrodnie, w szczególności w odniesieniu do Ocalałych i ich rodzin. Punktem wyjścia jest rozróżnienie między reparacjami narodowymi (od Niemiec dla państw) a restytucją (od Niemiec dla osób fizycznych).

W ramach projektu przeprowadzono i zarejestrowano wywiady wideo z Ocalałymi oraz Poszkodowanymi przez Trzecią Rzeszę i/lub ich potomkami (dziećmi oraz wnukami). Materiały zostały przetłumaczone i udostępnione na dedykowanych platformach. W każdym kraju zrealizowano co najmniej dziesięć wywiadów, które są dostępne do dalszych badań naukowych i pracy edukacyjnej po zakończeniu projektu. Wywiady przeprowadzono w pięciu regionach: Niemczech, Izraelu, Polsce, Belgii i na obszarze byłego Związku Radzieckiego. Dla celów porównawczych uwzględniono doświadczenia zarówno Ocalałych, jak i nieżydowskich Poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę.

Na podstawie zebranych materiałów opracowano raporty krajowe, które podsumowują wyniki wywiadów, uwzględniając istniejącą literaturę naukową. Do badań włączono także prace studentów i młodych badaczy poświęcone wybranym zagadnieniom. Całość rezultatów zostanie przedstawiona w publikacji książkowej, która umieści ustalenia w szerokim kontekście interdyscyplinarnym. Wyniki projektu zaprezentowano również środowisku naukowemu i szerokiej publiczności podczas dwóch międzynarodowych konferencji.

Projekt dostarcza nowej, opartej na rzetelnych podstawach wiedzy na temat wpływu niemieckich świadczeń na Ocalałych i ich rodziny. Stwarza także młodym badaczom możliwość uczestnictwa w międzynarodowym projekcie historii mówionej, przyczyniając się do trwałego umocnienia tematyki zadośćuczynień w badaniach naukowych. Rezultaty kierowane są zarówno do środowiska akademickiego, jak i opinii publicznej, zachęcając do dalszych badań i refleksji.

Zagadnienia badawcze projektu

1. Czym jest zadośćuczynienie – czy oznacza sprawiedliwość? Czy dotyczy wyłącznie pieniędzy, czy także pojednania z przeszłością, polityki zagranicznej, odpowiedzialności historycznej i potępienia sprawców?

2. Czy restytucja jest wyłącznie sprawą Niemiec, czy także krajów ojczystych Ocalałych?

3. Czy wypłaty przyczyniły się do pojednania? Jeśli tak, to w jaki sposób?

4. Jak Ocaleni i ich potomkowie postrzegają dzisiejsze Niemcy i ich stosunek do nazistowskiej przeszłości (z wyłączeniem bieżących kwestii politycznych)?

5. Czy Niemcy skutecznie naprawiły błędy i zmierzyły się z przeszłością, czy też pojawiły się trudności i kontrowersje? Jakie pozytywne lub negatywne zjawiska im towarzyszyły?

6. Jak Niemcy traktowały wcześniej okupowane kraje po 1945 roku? Czy państwa te skorzystały z reparacji i odszkodowań, czy też zostały w tym procesie pominięte?

7. W jaki sposób postrzeganie reparacji odnosi się do sytuacji poszczególnych krajów (np. skali zbrodni, żelaznej kurtyny, polityki zagranicznej wobec Niemiec)?

8. Z perspektywy indywidualnej: Czy osoby poszkodowane czuły się traktowane sprawiedliwie przez Niemcy po 1945 roku?

9. Jak Ocaleni postrzegają zadośćuczynienia dla innych grup ofiar? Czy uważają, że były sprawiedliwe? Jak porównują własne doświadczenia z sytuacją innych poszkodowanych?

10. Jakie emocje towarzyszą procesowi naprawiania szkód?

W ramach projektu odbywają się 2 konferencje dot. oddziaływań „zadośćuczynień”, jedna w listopadzie 2024, a druga we wrześniu 2025.

Projekt w ramach programu edukacyjnego „Niesprawiedliwość nazistowska”.

Finansowany przez Bundesministerium der Finanzen (Federalne Ministerstwo Finansów) & Fundację „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”.