Edycja polskiego tłumaczenia rozdziału poematu Aleksandra Sołżenicyna "Dorożenka" - "Pruskie noce"

Wydanie w tłumaczeniu polskim rozdziału poematu Aleksandra Sołżenicyna „Dorożenka” zatytułowanego „Pruskie noce”. To polski debiut noblisty, Aleksandra Sołżenicyna, jako poety. Poemat „Dorożenka” jest obszernym lirycznym utworem autobiograficznym, wybrany fragment „Pruskie noce” opowiada o przejściu Armii Czerwonej przez tereny Prus Wschodnich (dziś tereny polskie) w 1945 roku. Poetycki obraz tych dramatycznych wydarzeń, zapisany z punktu widzenia żołnierza rosyjskiego, to dla polskiego czytelnika zupełnie nowe doświadczenie. Mało znany w Polsce poemat Aleksandra Sołżenicyna, pisarza skoncentrowanego na ukazywaniu mechanizmów terroru systemów totalitarnych, stanowi wartościowy literacko utwór, a jednocześnie – dokument historyczny.

Niewiele osób w Polsce wie, że słynny autor „Archipelagu GUŁag” pisał również wiersze. Aleksander Sołżenicyn zasłynął na świecie jako demaskator zbrodniczego charakteru rządów komunistycznych. Szykanowany w Związku Radzieckim, przesyłał swoje utwory na Zachód. W 1970 roku otrzymał Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. Antysowiecki wydźwięk jego utworów sprawił, że Aleksander Sołżenicyn został zmuszony do emigracji, z której powrócił dopiero w 1994 roku. Rehabilitowany we własnej ojczyźnie, w 2007 roku otrzymał od Władimira Putina wysokie odznaczenie państwowe.

Pisarz skoncentrowany na ukazywaniu mechanizmów terroru systemów totalitarnych, stworzył poemat, który stanowi wartościowy literacko utwór, a jednocześnie dokument historyczny. Poemat jest świadectwem wszystkiego, o czym dziś doskonale wiemy - jak wyglądało „wyzwalanie” byłych terenów niemieckich, obecnie polskich. Jest to zapis historyczny, podany w nietypowej formie - poetyckie potwierdzenie faktów. Fragment „Dorożeńki” zatytułowany „Pruskie noce” to utwór nieduży, ale w sumie mocniejszy w przekazie niż książka dokumentalna, bo przemawia do wyobraźni.

Aleksander Sołżenicyn pisał autobiograficzny poemat „Dorożeńka” („Dróżka” – nieco ironicznie o swojej drodze życiowej) w latach 1947-1952. „Pisał” to pojęcie na wyrost: przebywając w stalinowskich łagrach, układał wiersze w pamięci, a po nauczeniu się każdych 20-30 stron palił karteczki z zanotowanym tekstem. Musiał to być ogromny wysiłek, bo „Dorożeńka” składa się z 10 części, liczących łącznie ok. 300 stron. Rosyjski noblista zaczął wymyślać poemat w obozie Marfino w 1947 r., skończył w łagrze Ekibastuz pięć lat później. Tekst spisał na zesłaniu w Kok-Tereku i zakopał przed wyjazdem do szpitala w Taszkiencie (leczenie nowotworu opisał w książce „Oddział chorych na raka”). Po wyjściu na wolność odnalazł maszynopis, ale spalił go w 1965 r. w obawie przed kolejnymi represjami. Jedyna kopia zachowała się u przyjaciół. Dzięki temu udało się ocalić tekst i przerzucić go na Zachód.

„Pruskie noce” to rozdział 9 poematu. W 1945 r. Sołżenicyn był dowódcą baterii artylerii w stopniu kapitana. „Wyczyny” krasnoarmiejców w Prusach Wschodnich widział na własne oczy. Jest to zatem wierszowana relacja naocznego świadka, opisującego przerażające fakty z okresu „wyzwalania” Prus Wschodnich, czyli dzisiejszych Mazur. Trudno o bardziej wiarygodny opis. 3 lutego 1945 r. Sołżenicyn został aresztowany w okolicach Ostródy, pozbawiony stopnia i przewieziony do Moskwy na Łubiankę. Już 7 lipca 1945 r. skazano go na 8 lat lagru. Powodem były listy do przyjaciela, Nikołaja Witkiewicza, w których krytycznie wyrażał się o Stalinie.

„Pruskie noce” zostały po raz pierwszy opublikowane w Paryżu w 1974 r. przez Ymca-Press. W drugiej połowie lat 70-tych ukazały się na Zachodzie w przekładzie na niemiecki i angielski. Fragmenty zamieściła gazeta „Die Zeit” w 1969 r. W 1999 r. „Pruskie noce” opublikowało wydawnictwo „Nasz Dom – L’Age d’Homme” w zbiorze „Sołżenicyn nieznany”. W Rosji poemat został wydany w 2004 r.

W roku 2018 przypada 100-lecie urodzin Aleksandra Sołżenicyna. Organa państwowe w Rosji ustanowiły ten rokiem Aleksandra Sołżenicyna i powołały specjalny Komitet Organizacyjny Obchodów Jubileuszu. W planie jest m.in. ogłoszenie otwarcia muzeum Sołżenicyna, wystawienie pomnika pisarza, konkurs rzeźbiarski i festiwal audiowizualny. Wydanie poematu w roku 2018 wpisuje się w jubileusz odwołujący się do postaci autora „Pruskich nocy”, a podnoszący ogólnoświatową ideę demokracji i sprzeciwu wobec politycznych radykalizmów.

Tłumaczenia podjął się Michał B. Jagiełło, zasłużony autor przekładów, tłumacz m.in. dzieł Wiktora Jerofiejewa i Aleksandra Sołżenicyna. Wydanie otrzymało staranną oprawę graficzną oraz zamieszczony wstęp przybliżający czytelnikowi postać autora i historię powstawania poematu.