Archiwum zostało powołane w listopadzie 1987 jako niezależna instytucja społeczna skupiająca kilkadziesiąt osób, mająca dokumentować przemilczaną i zafałszowaną „wschodnią” przeszłość. Utrzymywało się ze składek społecznych i dotacji przekazanych przez „podziemne” struktury naukowe: Komitet Kultury Niezależnej, Społeczny Komitet Nauki i inne.
Legalną działalność dokumentacyjno-archiwalną archiwum rozpoczęło w roku 1990, po zarejestrowaniu Fundacji Archiwum Wschodniego. Początkowo posiadało oddziały terenowe m.in. w Poznaniu (Archiwum Zachodnie), Wrocławiu, Białymstoku, Lublinie oraz przedstawicieli za granicą (Londyn, Moskwa, USA i Kanada).
Najważniejsza część zbiorów AW dotyczy historii Kresów Wschodnich II RP, losów obywateli polskich w ZSRR i pod okupacją sowiecką oraz przesiedleń po II wojnie światowej. Specjalne miejsce zajmują źródła zawierające informacje o obywatelach polskich prześladowanych przez ZSRR w latach 1939–56 (rozstrzelanych, deportowanych, internowanych, więzionych w łagrach, wcielonych do Armii Czerwonej).
AW pozyskuje źródła, nagrywając relacje świadków historii, prowadząc kwerendy tematyczne w archiwach na terenie Polski i krajów byłego ZSRR, organizując i współorganizując konkursy na wspomnienia (m.in. „Wschodnie losy Polaków”, „Wschodnie piętno najnowszej historii Polski”, „Kresy Wschodnie pod okupacjami 1939–45”, „Wysiedlenie — wspólne doświadczenie narodów”, „Repatrianci z Kresów Wschodnich w latach 1944–57 — dzieje jednostek, rodzin i zbiorowości”), pozyskując zapiski i dokumenty od osób prywatnych, wymieniając materiały z organizacjami społecznymi takimi jak np. Związek Sybiraków.
Zbiory Archiwum Wschodniego w Ośrodku KARTA zawierają:
– nagrane i spisane relacje (1 587);
– wspomnienia i dzienniki — w tym plon konkursów (4 187);
– opracowania (646);
– wykazy Polaków i obywateli polskich represjonowanych w ZSRR, pod okupacją sowiecką lub w okresie instalowania władzy komunistycznej w Polsce;
– kolekcje osobiste — dokumenty, notatki, listy, fotografie, pamiątki, rysunki (744);
– kopie polskich zbiorów Instytutu Hoovera w Stanford (USA) — fragmenty kolekcji Andersa, Ministerstwa Informacji i Dokumentacji, Ambasady RP w Kujbyszewie oraz Instytutu Sikorskiego w Londynie (3 mb);
– kopie dokumentów sowieckich dotyczących represji na obywatelach polskich z archiwów Rosji, Białorusi i Ukrainy pozyskanych w ramach międzynarodowego programu „Wspólne miejsce — Europa Wschodnia” (3 mb);
– muzealia — pamiątki z zesłania i łagrów (większość w stałym depozycie w Muzeum Niepodległości w Warszawie).
Zbiory są stale uzupełniane i porządkowane. Aktualne informacje o zasobie są dostępne w katalogu kartkowym (alfabetyczny, geograficzny i rzeczowy) oraz w bazach komputerowych w Ośrodku KARTA i w internecie.
Udostępnianie zbiorów:
– pracownia naukowa czynna jest od poniedziałku do środy w godz. 9.30–16.30;
– materiały można zamówić, wcześniej pisząc pod adresem: archiwum@karta.org.pl lub telefonicznie: (0 22) 848 07 12 (lub końcówka 28 albo 61);
– miesięczna przerwa wakacyjna trwa w okresie lipiec–sierpień;
– nie ma wymogów formalnych w dostępie do akt;
– istnieje możliwość reprografii materiałów dokumentowych (maszynopisów) — odpłatna wg cennika OK.
Katalogi i inwentarze zbiorów Archiwum Wschodniego
Katalog zbiorów Archiwum Wschodniego t. I: Kolekcja relacji
Katalog zbiorów Archiwum Wschodniego t. II: Kolekcje osobiste. Kolekcje wspomnień Związku Sybiraków
Katalog kolekcji Dzienniki pisane po polsku w XX wieku
Prezentujemy opracowane w 2017 roku relacje z kolekcji Archiwum Wschodniego oraz etiudę filmową dotyczącą kolekcji.
Zadanie współfinansowane przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych:
Lista opracowanych relacji:
Jan Adler, Jerzy Andruszkiewicz, Jan Aszakiewicz, Witold Auksztol, Helena Bakłan, Michal Bałasz, Józef Bartoszewicz, Mieczysław Bednarz, Krystyna Bochwic-Jabłońska, Michał Bogowicz, Halina Bogusławska, Nela Boratyn-Wilczyńska, Wojciech Borsuk, Krzysztof Boruń, Wojciech Borzobohaty, Władysław Bruliński, Julia Brzezak, Maria Bukańska oraz Stefania Demczuk, Roland Bunsz, Karol Bystram, Tadeusz Cesarski, Józef Czarnecki, Piotr Czartoryski, Witold Czerwonka, Elżbieta Dąbrowska, Włodzimierz Dębski, Alicja Dmuchowska, Marian Dobrowolski, Helena Drozdowicz-Suszyńska, Konstanty Dubejko, Maria Ficner-Szostak, Helena Fietek, Stanisław Flach, Maria Grzędzielska, Ryszard Jarocki, Mieczysław Kleszczewski, Lesław Klimowicz, Zbigniew Przyrowski
Prezentujemy inwentarze kolekcji osobistych Archiwum Wschodniego:
Inwentarz kolekcji osobistej Henryka Ebersa
Inwentarz kolekcji osobistej Stanisława Okońskiego
Inwentarz kolekcji osobistej Witolda Lis-Olszewskiego
Inwentarz kolekcji Władysławy i Karola Szmidtów
Dofinansowano ze środków Programu Archiwistyka Społeczna