Zamieszczamy relację z uroczystej inauguracji dwuletniego międzynarodowego projektu „Edukacja przeciwko antysemityzmowi. Uczyć się z przeszłości, aby zrozumieć współczesne wyzwania. Multimedialny zestaw edukacyjny” („Educational Toolkit”). Projekt obejmie warsztaty i szkolenia dla nauczycieli, edukatorów oraz uczniów w oparciu o zestaw nowych materiałów edukacyjnych.
28 kwietnia 2025, godz. 12:00 – 16:00. Centrum Edukacyjne Instytutu Myśli Politycznej im. Gabriela Narutowicza (Warszawa, ul. Władysława Andersa 20).
Oto przebieg wydarzenia w punktach:
- Powitanie i Wprowadzenie do Projektu
- Powitanie i przedstawienie wydarzenia: Alicja Wancerz-Gluza z Ośrodka KARTA wita uczestników i przedstawia spotkanie jako inaugurację projektu „Edukacja przeciwko antysemityzmowi uczyć się z przeszłości aby zrozumieć współczesne wyzwania multimedialny zestaw edukacyjny”.
- Informacja o finansowaniu: Projekt jest realizowany w ramach programu Komisji Europejskiej „Obywatele, Równość, Prawa i Wartości” (CERV).
- Współorganizator/Partner: Inauguracja odbywa się w Centrum Edukacyjnym Instytutu Myśli Politycznej imienia Gabriela Narutowicza, który jest współorganizatorem i przyszłym partnerem projektu.
- Partnerzy: Podkreślono, że projekt realizowany jest przez konsorcjum programowe. Choć przedstawiciele Komisji Europejskiej i Ministerstwa Edukacji musieli odwołać obecność, Ministerstwo przysłało list.
- List od Minister Edukacji
- Treść listu: Odczytano list od Minister Edukacji Barbary Nowackiej.
- Kluczowe wartości: List podkreśla rolę edukacji w kształtowaniu odpowiedzialnych postaw patriotycznych, społecznych i obywatelskich, opartych o wartości takie jak godność, równość, wolność, sprawiedliwość, szacunek i solidarność.
- Znaczenie projektu: Minister jest przekonana, że wspólna inicjatywa konsorcjum stworzy nowoczesne narzędzia i uwrażliwi młode pokolenie na problem antysemityzmu i praw człowieka.
- Sukces projektu: Alicja Gluza informuje, że projekt otrzymał bardzo wysoką ocenę (94/100) w programie unijnym, będąc jednym z dwóch w Polsce i 50 w Europie.
- Prezentacja Projektu i Jego Realizatorów
- Geneza i Motywacja: Ośrodek KARTA zainicjował projekt, chcąc powrócić do szkół i współpracy z nauczycielami po latach, gdy organizacje pozarządowe były postrzegane z podejrzliwością. Podkreślono doświadczenie Partnerów w tematyce projektu.
- Konsorcjum Partnerów i Tematy Stolikowe (zapowiedź II części): Przedstawiono i zapowiedziano prezentacje poszczególnych instytucji tworzących konsorcjum:
◦ Ośrodek KARTA (Lider) - Agnieszka Kudełka (koordynatorka projektu), Hanna Antos (seria "Żydzi Polscy"). Tematyka: historia a prawa człowieka, publikacje oparte na indywidualnych świadectwach. Stolik 1 i 2: Historia a prawa człowieka, publikacje KARTY dla młodych odbiorców (m.in. wspomnienia, dzienniki).
◦ Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej (CEO) - Katarzyna Grubek, Jan Bliźniak (koordynator części projektu). 30+ lat doświadczenia w edukacji, współpraca ze szkołami, edukacja antydyskryminacyjna i równościowa, rozwijanie kompetencji społecznych i postaw. Stolik 4: Kształtowanie postaw obywatelskich i demokratycznych przez edukację o Holokauście. Podkreślono uczenie się historii dla współczesnych kompetencji młodzieży.
◦ Fundacja Otwarta Edukacja - Mariusz Sokołowski. Mała lokalna organizacja podejmująca trudne tematy (antysemityzm, nietolerancja), tworzenie nowych narzędzi edukacyjnych. Stolik: Radzenie sobie z antysemityzmem i przejawami nietolerancji w szkole.
◦ Litewska Wspólnota Żydowska - Dovile Rukajte (koordynatorka projektu), Michail Segal (Dyrektor). Mała społeczność, działania edukacyjne i konserwatorskie, wyzwania związane z antysemityzmem, nacisk na zasadę "no Jewish issue without the Jews at the table". Stolik 7: Podobieństwa i różnice między społecznościami żydowskimi w Polsce i na Litwie.
◦ Fundacja Pogranicze (Sejny) - Agata Szkopińska. 35 lat, instytucja edukacyjno-artystyczna, koncentracja na dziedzictwie pogranicza, sąsiedztwie, współistnieniu kultur, praca organiczna, budowanie wspólnoty międzypokoleniowej. Stolik 6: Praktyki edukacyjne Pogranicza.
◦ Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN (Lublin) - Agnieszka Mierzwa, Agnieszka Ląkocy Sulej. Doświadczenie w historii mówionej (Lublin/Lubelszczyzna), edukacja, pamięć o Żydach Lublina ("43,000" projekt), misteria, obchody, cel: dotrzeć do każdej szkoły średniej w Lublinie. Zaangażowanie w tworzenie podcastów i uczenie młodzieży ich realizacji.
- Opis Narzędzi Projektu: Projekt zakłada wyprodukowanie multimedialnego zestawu narzędzi.
◦ Wykorzystanie osobistych relacji i świadectw.
◦ Publikacje: Dwie tłumaczone książki dla młodego odbiorcy: "Dziewczynka z zamkniętego miasta" (Larissa Cain, wspomnienia z getta warszawskiego z perspektywy dziecka) i "Questions I am Asked About the Holocaust" (Hédi Fried, odpowiedzi na pytania młodzieży o Holokaust).
◦ Wykorzystanie materiałów źródłowych Partnerów, zwłaszcza lokalnych.
◦ Multimedialna mapa miejsc Holokaustu (Polska + Wileńszczyzna) z uwzględnieniem źródeł wspomnieniowych.
◦ 10-odcinkowy podcast (w tym jeden litewski).
◦ Materiały będą dostępne na portalu uczycsiezhistorii.pl.
- Cele Projektu: Uczyć się z przeszłości, by zrozumieć współczesne wyzwania. Zrozumieć mechanizmy wykluczenia prowadzące do zbrodni. Wzbogacić system szkolny w narzędzia do nauki o Holokauście (marginalizowanym w podręcznikach). Zapobiegać postawom antysemickim i negowaniu Holokaustu.
- Wyzwania Projektu: Sytuacja polityczna (krajowa, globalna), nastroje społeczne, a zwłaszcza aktualne konflikty wojenne (Ukraina, Izrael/Palestyna) stają się prawdziwym wyzwaniem w nauczaniu o Holokauście.
- Wykład Prof. Michała Bilewicza: „Nauczanie o Holokauście w czasach wojen i kryzysów”
- Główne wyzwania w nauczaniu o Holokauście: Profesor Bilewicz porusza trudność nauczania o Holokauście, zwłaszcza w kontekście obecnych wydarzeń.
- Edukacja w Polsce: W Polsce Holokaust jest marginalnie i niesynchronicznie obecny w programach szkolnych, mimo dostępności miejsc pamięci.
- Badania nad efektywnością edukacji:
◦ Badania wskazują, że lekcje szkolne o Holokauście mają znikomy wpływ na zmniejszenie antysemityzmu i poprawę postaw wobec Żydów.
◦ Osobiste kontakty z Żydami oraz spotkania (jak Forum Dialogu) dotyczące spraw współczesnych skuteczniej wpływają na postawy niż dyskusje o przeszłości.
- Wyzwania w czasach Wojen i Kryzysów:
◦ Obecność wojny w życiu uczniów (uchodźcy, wiadomości z frontu).
◦ Międzygrupowy zanik empatii: Tendencja do słabszej reakcji empatycznej na cierpienie osób z innych grup (rasowych, narodowych). Badania pokazują wzrost treści antysemickich w polskich mediach społecznościowych bezpośrednio po atakach Hamasu 7 października. Obecne konflikty mogą blokować podstawową empatię, utrudniając odbiór historii Holokaustu.
◦ Ryzyko retraumatyzacji: Treści związane z Holokaustem mogą wywołać wtórną traumę, zwłaszcza u osób, które same doświadczyły traumy lub mają straumatyzowanych przodków. Badanie wykazało objawy PTSD u 13% uczniów po wizycie w Auschwitz, zwłaszcza u tych najbardziej empatycznych. Jest to szczególnie istotne w kontekście obecności w polskich szkołach uczniów z Ukrainy, z których 47% jest w grupie wysokiego ryzyka PTSD.
◦ Manipulacja Holokaustem: Ryzyko używania Holokaustu do uzasadniania współczesnych działań lub porównywania aktualnych konfliktów z Zagładą (np. porównania do Holokaustu przez strony konfliktu izraelsko-palestyńskiego). Wizyty w miejscach pamięci skoncentrowane na narodowej narracji mogą pogarszać postawy wobec innych grup (np. Palestyńczyków w badaniu izraelskiej młodzieży).
- Potencjalne Sposoby Radzenia Sobie z Wyzwaniami:
◦ Skupienie na historii lokalnej i życiu społeczności żydowskich (nie tylko ich śmierci), aby uczynić ich "swoimi", częścią lokalnej tożsamości. Programy jak "Szkoła Dialogu" pokazują skuteczność takiego podejścia.
◦ Odejście od naturalistycznych, brutalnych przedstawień Holokaustu, które mogą traumatyzować i utrudniać przyswajanie wiedzy (badanie wykazało gorsze zapamiętywanie przy naturalistycznych ilustracjach).
◦ Większe uniwersalizowanie przekazu o Holokauście – pokazywanie go jako kryzysu człowieczeństwa i mechanizmów zagrożenia, które mogą pojawić się w każdym społeczeństwie, nie zapominając jednak o kluczowej roli antysemityzmu jako specyficznego czynnika Zagłady.
- Zaproszenie do dyskusji oraz dyskusja: sesja pytań–odpowiedzi:
- Alicja Gluza zaprasza uczestników do zadawania pytań profesorowi i dzielenia się własnymi przemyśleniami.
- Pytania i komentarze uczestników oraz odpowiedzi Prof. Bilewicza:
◦ Kwestia nazywania sprawców Holokaustu: Zgoda co do potrzeby jasnego wskazywania Niemców jako głównych organizatorów, ale też nie pomijania udziału innych narodowości (Ukraińców, Litwinów, Polaków) w zbrodniach pomocniczych. Zrozumienie tego wymaga nauczania o wieloetnicznej historii regionu.
◦ Nauczanie o mniejszościach narodowych: Brak edukacji o historii wszystkich mniejszości w Polsce (nie tylko Żydów) prowadzi do braku kontekstu dla trudnych wydarzeń i uniemożliwia pełne zrozumienie Holokaustu bez historii współżycia i antysemityzmu.
◦ Wykorzystanie dzienników (Anny Frank, Dawida Rubinowicza): Uznane za świetne, mniej naturalistyczne narzędzia do budowania empatii poprzez ukazanie ofiar jako osób podobnych do współczesnej młodzieży. Potwierdzenie, że projekt uwzględnia takie publikacje.
◦ Wizyty w miejscach pamięci (np. Auschwitz): Zgoda co do ryzyka zbyt wczesnego wieku uczniów podczas wizyt (np. ósma klasa). Zgoda, że dążenie do tego, aby uczniowie "poczuli" co czuli więźniowie, jest błędem i brakiem szacunku. Zwrócono uwagę na presję rodziców i "urynkowienie" wyjazdów edukacyjnych jako problem.
◦ Ryzyko retraumatyzacji uczniów z Ukrainy: Podniesiono problem obligatoryjnych wizyt dla tej grupy, która jest szczególnie narażona na traumę. Chociaż rodzice mają możliwość rezygnacji, jest to wyzwanie systemowe. Zwrócono uwagę na różnicę w przeżywaniu traumy przez cywilów (większa bezradność) i żołnierzy (większe poczucie sprawczości).
◦ Wyjątkowość a uniwersalność Holokaustu: Omówiono debatę na ten temat – czy Holokaust jest unikalny (np. ze względu na antysemityzm), czy jest jednym z wielu ludobójstw (z uniwersalnymi mechanizmami). Stwierdzono, że dostrzeżenie uniwersalnych mechanizmów nie umniejsza wyjątkowości Holokaustu, a pomaga identyfikować współczesne zagrożenia.
◦ Formalizacja i banalizacja edukacji: Krytyka programów edukacyjnych opartych na "gotowcach" i powierzchownych rozwiązaniach, brak czasu na przepracowanie treści. Postulat uwzględnienia historii powojennej opozycji jako tematu do pracy z młodzieżą.
◦ Trudności w dialogu w kontekście obecnych wojen: Problem w kontynuowaniu wymian młodzieży (np. z Izraelem) w obliczu trwających konfliktów i związanych z nimi emocji/zagrożeń. Zwrócono uwagę, że zrozumienie perspektywy osób żyjących w sytuacji wojennej może być cenne dla polskiej młodzieży.
Współorganizator wydarzenia: Instytut Myśli Politycznej im. Gabriela Narutowicza w Warszawie. Kontakt: a.kudelka@karta.org.pl tel. 22 848 07 12
Pełen opis projektu na portalu www.uczycsiezhistorii.pl lub w zakładce Projekty.
Sfinansowano ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury (EACEA). Unia Europejska ani EACEA nie ponoszą za nie odpowiedzialności.