Sto lat po wybuchu I wojny światowej przedstawiamy poruszający obraz polskich lat 1914–18, zasadniczych dla następującego po nich stulecia. To zestawiona ze świadectw źródłowych opowieść o drodze Polaków do Niepodległej. !cut! Polskie doświadczenie lat I wojny widziane oczami głównych aktorów zdarzeń (takich jak Józef Piłsudski czy Roman Dmowski), uznanych diarystów (Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska), ale i szeregowych żołnierzy oraz zwykłych obserwatorów z różnych regionów i warstw społecznych. Ten chronologiczny wielogłos świadków tworzy zbiorowy dziennik tamtego czasu – barwną i wielowątkową narrację o sprawie polskiej w I wojnie. Książka, która pozwala zrozumieć, co sprawiło, że rozbite i podległe trzem zaborcom społeczeństwo u progu roku 1914, odzyskało wraz z końcem 1918 roku podmiotowość i własne państwo. Po raz pierwszy: pełen obraz – przegrywanej co roku wojny – która okazała się zwycięska.
Zofia Nałkowska w dzienniku:
Wojna jest nie po to, aby coś się stało, aby coś określiło się czy wynikło. Wojna musi się odbyć – i to jest cały jej sens. […] Jeżeliby z wojny niniejszej wynikła przecież jakaś Polska […], to byłby to przecież cudaczny wypadek, z którym trudno byłoby się uporać dzisiejszej ludzkiej wyobraźni. Jak można odczuwać w sobie takie zdarzenie, że kraj odradza się właśnie wtedy, gdy trzy odłamy jego ludności najstaranniej wzajem do siebie strzelają – nie tylko jako członkowie wrogich armii, ale jako ich alianci.
Górki k. Warszawy, 7 września 1914
Maria Lubomirska:
Ojczyzna w swej udręce czeka jakiegoś narodowego bohatera, który by porwał choćby na śmierć – nie mogąc dać chleba , dałby wiarę! […]
Oby bohaterem nie był Piłsudski.
Warszawa, 25 maja 1917
Z odezwy żołnierzy II Brygady do mieszkańców Warszawy:
Jedni z Was nie chcą Polski bez Piłsudskiego, inni nie chcą Jej bez Dmowskiego… Życzymy Wam i sobie, by pomimo wszystko to była Polska.
Warszawa, 29 sierpnia 1917
Publikacja została dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
(mk-z, mt)